Wojna Trojańska miała miejsce ok. 1200 r. trwała nieprzerwanie przez 10 lat, a stronami konfliktu były wojska Achajów i Trojan. Brało w niej udział wielu mitologicznych wojowników, którzy wsławi się męstwem, odwagą i siłą, takich jak Achilles, Hektor, Nestor, Odyseusz czy Agamemnon. Mimo że od czasu tego konfliktu minęło bardzo dużo czasu, to funkcjonuje on w europejskiej kulturze do dnia dzisiejszego. Widać to chociażby na przykładzie codziennie używanego przez nas języka, w obrębie którego istnieją wyrażenia typu „koń trojański”, „jabłko niezgody”, „pięta Achillesa”. O tym, jak mocno zakorzenił się w kulturze mit o wojnie trojańskiej, świadczy również sztuka; zarówno literatura, malarstwo i film często odnoszą się bowiem do tego tematu, przedstawiając go na wiele sposobów. Znamiennym jest fakt, że przyczyny wybuchu mitologicznego konfliktu nie zawsze są takie same i często różnią się w mniejszym lub większym stopniu w zależności od danego dzieła. Mitologia – Parandowski Utworem, od omówienia którego powinno się rozpocząć analizę, jest „Mitologia” Jana Parandowskiego. W rozdziale „Historia wojny trojańskiej” autor dokładnie opisuje genezę tego wydarzenia. Wszystko zaczyna się od wspomnienia o pięknej bogini morza – Tetydzie, nad którą ciążyła przepowiednia, że urodzi syna potężniejszego niż jego ojciec. Z uwagi na to żaden z bogów nie chciał wziąć jej za żonę, obawiając się, że potomek zabierze im władzę, dlatego ostatecznie Tetyda wyszła za śmiertelnika – księcia tesalskiego, Peleusa. Na uroczystym weselu niespodziewanie zjawiła się bogini niezgody Eris, mimo że Zeus świadomie nie przysłał jej zaproszenia ze względu na jej krnąbrny charakter. Aby się zemścić za zniewagę, Eris rzuciła na weselny stół jabłko z napisem: „Dla najpiękniejszej”, w wyniku czego doszło do kłótni pomiędzy trzema urodziwymi boginiami: Herą, Ateną i Afrodytą. Jako że każda z nich uważała się za najładniejszą, nie mogły dojść do porozumienia, a kłótnia stawała się coraz ostrzejsza. Aby załagodzić spór, Zeus wybrał Parysa na sędziego, który miał za zadanie dać jabłko wybranej przez siebie bogini. Parys urodził się jako syn króla Troi i był przeklętym dzieckiem, otoczonym klątwą mówiącą, że w jego osoba przyszłości będzie przyczyną tragedii narodowej, dlatego rodzice oddali go w ręce pasterzy. Kiedy boginie przyszły do niego, aby prosić, żeby wybrał właśnie je, wszystkie 3 złożyły mu obietnicę: Hera przyrzekła, że otrzyma władzę królewską, Atena chciała go obdarzyć wielką mądrością, a Afrodyta przyrzekła, że w zamian za jabłko dostanie w posiadanie najpiękniejszą kobietę na świecie – Helenę, będącą żoną władcy Sparty – Menelaosa, na co Parys przystał bez chwili zwątpienia. Jakiś czas później przyjęto go na dwór królewski, odkryto tajemnicę, że jest synem Priama – króla Troi – i mimo przepowiedni nie wygnano go. Dzięki temu Parys mógł wybrać się z dworzanami do Sparty, gdzie został przyjęty z przyjacielską wdzięcznością, a Menelaos na czas swojego wyjazdu dał mu nawet do dyspozycji własny dom. Jeszcze tej samej nocy królewicz trojański porwał żonę Menelaosa – Helenę, w wyniku czego wojska spartańskie zaatakowały Troję, co doprowadziło do wieloletniego konfliktu. „Mitologia” Parandowskiego ukazuje więc przyczyny wojny trojańskiej bardzo dokładnie i zgodnie z treścią przekazywaną w greckich mitach. Największy wpływ na jej wybuch miał Parys, który zgodnie z przepowiednią stał się jego przyczyną. Nie można jednak zapominać o wątpliwych zasługach czterech bogiń: Hery, Afrodyty i Ateny, ponieważ to one pokłóciły się o pierwszeństwo do miana najpiękniejszej, a także Eris, która podstępem doprowadziła do sprzeczki pomiędzy nimi. Wszystkie te wydarzenia wywołały porwanie Heleny, a następnie zesłały gniew Spartan na Troję, w efekcie czego doszło do jej wieloletniego oblężenia. Troja – Wolfgang Petersen W kontekście filmów zaprezentuję brytyjsko-amerykańską produkcję z 2004 roku zatytułowaną „Troja”. Początkiem genezy wojny ukazanej w wyreżyserowanym przez Wolfganga Petersena dramacie wojennym jest przyjacielska wizyta trojańskiego księcia – Parysa – i jego brata – Hektora – na spartańskim dworze, gdzie zostaje przyjęty z najwyższymi honorami. Od początku widać jednak, że żona władcy Sparty Menelaosa – Helena – i Parys mają się ku sobie, a ich pełne namiętności spojrzenia nieśmiało się krzyżują. W pewnym momencie Helena wychodzi z przyjęcia i udaje się do swojej izby, a Parys podąża za nią. Z rozmowy pomiędzy nimi wynika, że spędzili razem dwie poprzednie noce, co wskazuje, że łączy ich uczucie. Świadczą o tym również czułe słowa oraz bliskość fizyczna, jaką widać pomiędzy nimi na ekranie. Mimo to Helena, świadoma niebezpieczeństwa, jakie wiąże się z romansem z trojańskim księciem, mówi, że Parys powinien odejść, lecz nie przeszkadza jej w spędzeniu kolejnej nocy w jego objęciach. Po chwilach pełnych namiętności dochodzi do rozmowy pomiędzy kochankami, z której wynika, że Helena nie może pogodzić się z tym, że niedługo Parys odpłynie do Troi i już nigdy się nie zobaczą, co doprowadza ją do ogromnego smutku. W odpowiedzi książę obiecuje zabrać ją ze sobą, przyrzekając miłość aż do śmierci, choć wiąże się to z ogromnym ryzykiem. Ostatecznie Helena zgadza się, aby popłynąć z Parysem i tym samym opuścić Menelaosa, zdradzając go z trojańskim księciem, w efekcie czego wywołuje jego gniew i doprowadza do wybuchu wojny. „Troja” jest dziełem, w którym przyczyny mitologicznego konfliktu wynikają wyłącznie z nieodpowiedzialnego zachowania ludzi i nie mają żadnego związku z bóstwami ani przepowiedniami zaprezentowanymi w „Mitologii” Parandowskiego. W „Troi” wojna wybucha jedynie z powodu miłości i romansu pomiędzy Parysem a Helenę. Warto zatem podkreślić, że Helena uciekła z trojańskim księciem z własnej woli, a nie została porwana, tak jak to odbywało się w dramacie Kochanowskiego i w mitologii greckiej. Przedstawienie genezy wojny trojańskiej w ten sposób sprawia, że film Petersena staje się bardziej interesujący dla dzisiejszego widza i wprowadza do fabuły wątek miłosny, który jest nieodzownym elementem hollywoodzkich produkcji. Sąd Parysa – Rubens Namalowany techniką olejną przez Rubensa obraz „Sąd Parysa” prezentuje sytuację, w której tytułowy bohater wybiera najpiękniejszą z trzech bogiń, wręczając jej jabłko. Na pierwszym planie widać owe trzy nagie boginię – Herę, Afrodytę i Atenę – a także siedzącego pasterza Parysa trzymającego w ręku jabłko, odzianego jedynie w przepasaną w pasie chustę; obok niego stoi zaś również prawe nagi Hermes, przykryty wyłącznie czerwonym szalem i kapeluszem. Kokieteryjne zachowanie bogiń próbujących przekonać przyszłego księcia do swoich wdzięków wskazuje, że bardzo zależy im na zdobyciu tytułu najpiękniejszej. Z kolei niepewna mina Parysa podpowiada, że trudno mu podjąć ostateczną decyzję i jednoznacznie wybrać najpiękniejszą z bogiń. Ich jasne postaci kontrastują z ciemną, stonowaną kolorystyką całego obrazu, dlatego właśnie one stają się główną tematyką obrazu. Na podstawie znajdujących się przy boginiach symboli można je rozróżnić, stwierdzając, że najbliżej Parysa stoi odwrócona plecami do widza Atena, po jej lewej stronie można zauważyć zwróconą twarzą do pastucha Afrodytę, a najdalej od niego widać Herę wznoszącą ręce do góry. Główne postaci zostały usytuowane pod drzewami, zaś w tle rysuje się łąka, gdzie pasą się barany. Nastrój dzieła jest nerwowy i wskazuje na napiętą atmosferę, jaka wytworzyła się w momencie podejmowania ostatecznej decyzji przez Parysa. Obraz Rubensa jako przyczynę wojny trojańskiej ukazuje więc jego wybór, który ma jako najpiękniejszą określić jedną z trzech bogiń. Jest to ścisłe nawiązanie do greckiej mitologii i w pełni jej odpowiada, gdyż właśnie to wydarzenie zostało podane przez Parandowskiego jako pośredni czynnik wywołujący wojnę. Przyczyny wojny trojańskiego ukazane w literaturze, filmie i sztuce są różne, jednak zawsze krążą wokół postaci Parysa i porwanej przez niego Heleny. Różnice w ujęciu tematu polegają na tym, że w niekiedy wpływ na powstanie mitologicznego konfliktu mają bóstwa i przepowiednie, tak jak to było w przypadku „Mitologii” Parandowskiego i „Sądu Parysa” Rubensa, zaś w innych dziełach wojna wybucha wyłącznie przez nieodpowiedzialne decyzje ludzkie, czego potwierdzeniem jest „Troja”. Różnorodność ujęcia tego tematu, a także fakt, że pojawia się on w wielu epokach i w ramach kilku najważniejszych gałęzi sztuki, wskazuje natomiast, że jest to uniwersalne i ponadczasowe zagadnienie, które funkcjonuje w naszej kulturze przez tysiące lat i zapewne będzie w niej istnieć dopóty, dopóki będzie istniała europejska cywilizacja. Bibliografia I Literatura podmiotu: 1) Parandowski Jan, Mitologia, Warszawa, Puls, 1992, rozdz.: Historia wojny trojańskiej, ISBN 0907587852, str. 140-142, 2) Petersen Wolfgang, Troja, USA, Wielka Brytania, Warner Cinema, 2004, 3) Rubens Paul Peter, Sąd Parysa, Londyn, National Gallery, 1632-1635, olej na płótnie, 145 × 193,5 cm. II Literatura przedmiotu: 1) Bajorek Magdalena, Pałac Agnieszka: Omówienie lektur: Starożytność, Średniowiecze, Renesans, Kraków, Zielona Sowa, 2006, rozdz.: Literatura grecka: Mitologia (Mity trojańskie), ISBN 8374352183, s. 23-24, 2) Polańczyk Danuta, Mitologia Jana Parandowskiego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581672, s. 38-42. Ramowy plan wypowiedzi: 1. Teza: Przyczyny wojny trojańskiej, która mocno zakorzeniła się w europejskiej kulturze, w poszczególnych dziełach są ukazywane na różne sposoby. 2. Kolejność prezentowanych argumentów: a) „Mitologia”: dokładne i obszerne ukazanie przyczyn wojny trojańskiej w odniesieniu do greckich mitów; kłótnia pomiędzy Ateną, Afrodytą i Herą wywołana przez boginię Eris, a także postępowanie Parysa i przepowiednia na jego temat jako przyczyny wybuchu wojny. b) „Troja”: romans pomiędzy Heleną a Parysem jako powód wybuchu wojny; brak ingerencji bóstw i przepowiedni w wywołanie wojny. c) „Sąd Parysa”: dokonywany przez Parysa wybór, który ma zdecydować o tym, która z trzech bogiń jest najpiękniejsza, jako przyczyna wybuchu wojny trojańskiej. 3. Wnioski: a) Przyczyny wybuchu wojny trojańskiej zawsze wiążą się z postaciami Parysa i Heleny. b) Różnice w sposobie ujęcia przyczyn wojny trojańskiej wynikają z tego, że w jednym przypadku (Mitologia, Sąd Parysa) konflikt wybucha przy udziale bóstw i przepowiedni, a w drugim doprowadzają do niego wyłącznie nierozważne ludzkie decyzje (Troja). c) Fakt, że przyczyny wojny trojańskiej są przedstawiane przez artystów różnych epok, tworzących w kilku najważniejszych odłamach sztuki, wskazuje, że jest to temat ponadczasowy i uniwersalny w europejskiej kulturze.